Euskara ikasteak ez dakar berez euskara erabiltzea, hiztun berria hiztun aktiboa bihurtzea. Deustuko Unibertsitateak ikerketa batean jaso du zerk eragin duen hiztun berri batzuek jauzi hori egitea, alegia, zein izan diren horretarako giltzarriak.

Zergatik ikasi euskara eta zelan heldu euskaldun izatera?
Euskal hiztun berrien 10 irakaspen

1. Euskara ikasteak poztasuna eta harrotasuna dakartza. Euskara ikasteak sari ugari eta askotarikoak eskaini dizkie euskaldundu direnei.

Lehenengo eta behin, garrantzitsua da jakitea euskara ikasi duten euskaldunak oso pozik daudela hizkuntza ikasi izanaz, harro, asebeteta. Askok adierazi izan dute euskara ikasteak euskaldunengandik hurbilago sentitzen eta euskal munduan sartzen lagundu diela. Izan ere, bada Euskal Herrian mundu aberats bat euskaraz mintzo dena, euskara jakin ezean ezezaguna dena askorentzat. Beraz, euskara ikasi ahala mundu berri bat zabaltzen zaigu, parez pare, gure inguruan: gure eskualdean, herrian zein auzoan. Askok diote, halaber, euskara jakiteak lan-aukera gehiago edo hobeak ekarri dizkiela. Euskara bada baliagarria, beraz, lanpostu bat lortzeko. Beste batzuek agertu dute euskara ikasteak integratuago sentitzen lagundu diela; esate baterako, herri euskaldun batera bizitzera joan direnean.

2. Euskara ikasten hasteko edo berrikasteko, arrazoi eta motibazio ugari egon daitezke, eta den-denak dira baliozkoak.

Euskal Herriarekiko lotura identitario indartsua, eskola amaituz geroztik euskara erabili ez eta galtzeko beldurra, lan-aukerak ugaritzeko nahia, bizitzera joandako herri euskaldunean integratzeko gogoa, Euskal Herrira bizitzera etorri eta lurraldeko hizkuntza exotikoa ezagutzeko jakin-mina, etab. Motibazio identitarioak, instrumentalak eta integratzaileak, guztiak dira baliozkoak euskararako bidea abiatzeko.

3. Euskaldun aktiboa bilakatzea ez da prozesu automatikoa; bidean agertuko diren erronkei eta ardurei aurre egitea funtsezkoa izango da.

Zein izan ohi dira erronka eta ardura horiek? Nola erantzun geniezaieke euskara ikasteko prozesua arrakastatsua izan dadin? Galdera hauen inguruan hausnartzea oso garrantzitsua da ikas-prozesuarekin aurrera jarrai dezagun.

4. Garrantzitsua da ez izatea autokritikoegia norberaren gaitasunari dagokionez. Gainera, gogoan izan: hizkuntzak elkarrekin komunikatzeko dira. Komunikazioa baldin badago, helburua lortuta.

Hiztun berri asko kezkatzen dira beren euskara-gaitasunagatik: euskara-maila nahikorik ez dutela, ahozko jariotasuna edota erregistro-aldakortasuna faltan dutela, tokiko euskalkia ez dakitela, etab. Alegia, “falta dut” diskurtsoa sarri nagusitzen da haien mintzoan.

Egoera horretan, zenbait aholku:

Garrantzitsua da ez izatea autokritikoegia norberaren gaitasunari dagokionez. Are gutxiago, kontuan izanda, sarritan, hiztun berrien gaitasun objektiboa haiek hautemandakoa baino hobea izaten dela. Gainera, gogoratu: hizkuntzak elkarrekin komunikatzeko dira. Komunikazioa baldin badago, helburua lortuta.

5. Euskaraz komunikatzeko orduan, eta oraindik ikasten ari garela, baliagarria izan daiteke elkarrizketetan hizkuntzak tartekatzea (erdarazko hitzak edo esaerak ere baliatzea).

Hizkuntzak tartekatzea gauza ohikoa da testuinguru elebidunetan, eta euskaraz ederto hitz egiten dutenek ere nahasten dituzte, hiztun berriek baino askoz ere lotsa gutxiagorekin. Beraz, euskaraz komunikatzeko orduan, eta oraindik ikasten ari garela, baliagarria izan daiteke elkarrizketetan hizkuntzak tartekatzea (erdarazko hitzak edo esaerak ere baliatzea), konplexurik gabe.

6. Batua eta euskalkiak, denak dira euskara. Euskara batua oso euskara jatorra da, eta, era berean, erraza da tokian tokiko euskalkien ezaugarri batzuk bereganatzea, hiztunak gustura egon daitezen erabiliko duten hizkuntzarekin.

Batua eta euskalkiak, denak dira euskara, eta euskalkiek eta batuak biek aberasten dute euskara. Gainera, euskara batua oso euskara jatorra da, eta, besteak beste, gero eta euskaldun gehiagok dute ama-hizkuntza. Dena dela, euskalki kutsuz hitz egin nahi izatekotan, erraza da tokian tokiko euskalkien ezaugarri batzuk bereganatzea, hiztunak gustura egon daitezen erabiliko duten hizkuntzarekin. Esaterako, Bizkaian, “nahi dut” esan beharrean, “gura dut” esatea; “oso politaren” ordez, “sano polita” erratea.

7. Testuinguru erdaldunenetan ere, posible da euskara erabiltzea, zenbait estrategia garatuz gero.

Hiztun berri askok baieztatu ohi dute ez dutela euskara erabiltzeko aukerarik, jakin arren; eta jakina da hizkuntza bat, erabili ezean, ahaztu egiten dela. (Horixe da eskolan euskaldundutako gazte askoren esperientzia.) Hiztun berri askorentzat, euskara ez erabiltzeko arrazoi nagusiak izaten dira testuinguru soziolinguistiko erdaldunean bizitzea edota harreman-sare euskaldunik ez edukitzea. Dena dela, testuinguru soziolinguistikoa garrantzitsua den arren, ez da erabakigarria. Badira euskara egunerokoan darabilten hiztunak, nahiz eta testuinguru erdaldunetan bizi. Hortaz, testuinguru erdaldunenetan ere posible da euskara erabiltzea, zenbait estrategia garatuz gero. Esaterako, euskaraz egiten diren kultur jardueretara joatea, joanez, euskaraz egiten duten dendak eta tabernak ezagutzea, Berbalagun ekimenean izena ematea edota euskaltegiko lagunekin harremana estutzea, euskarazko komunikabideak kontsumitzea, ume eta gazte ia guztiak euskaldunak direla aprobetxatuta adin-tarte horretakoekin lehenengo hitza beti euskaraz egitea, zerbitzua euskaraz eskaintzen duten erakundeetara jotakoan euskaraz jardutea, etab. Badira, beraz, hainbat eta hainbat estrategia egunerokoan euskara erabiltzeko, testuinguru erdaldunean bizi arren.

8. Posible da ingurukoekin hizkuntza-ohiturak aldatzea, alegia, beti erdaraz besterik egin beharrean, euskaraz (ere) egiten hastea, igarotzea.

Sarritan, familiartean, lagunartean, lankideen artean... euskaldunak eduki baditugu, baina haiekin gaztelaniaz hitz egiteko ohitura izaten dugu. Hain zuzen, gaztelaniaz hitz egiteko ohitura omen da euskal hiztun berri askorentzat euskara gutxi ala batere erabiltzeko arrazoi nagusia. Halere, hiztun berri asko izan dira gai ohitura hori aldatzeko. Alegia, une batetik aurrera, euskararako jauzia egin dute bikotekidearekin (sarritan, seme-alabak izan dituztela baliatuta), lagunekin, lankideekin eta abarrekin. Beraz, posible da ingurukoekin hizkuntza-ohiturak aldatzea, eta, beti erdaraz besterik ez egin beharrean, euskara (ere) egiten hastea.

9. Euskara errepertorio linguistiko aktiboan sartzeko, lagun berriak edo jarduera berriak egiteko uneak baliatu behar dira.

Bai, euskal hiztun berri batzuek oso harreman-sare erdaldunak izan dituzte, eta dituzte. Halere, bizitza etengabe aldatzen da, eta aldaketetan jende berria ezagutzeko aukera izaten dugu. Hiztun berriek erakutsi digute euskara errepertorio linguistiko aktiboan sartzeko orduan lagun berriak edo jarduera berriak egiteko uneak baliatu behar direla. Izatez, hizkuntza-aldaketak, alegia, norberaren errepertorio linguistikoan euskara modu aktiboan erabiltzea, bizitzako ziklo-aldaketekin batera geratzen dira, maiz. Unibertsitatean hasitakoan, lan berri bat lortutakoan, bikotekide berria ezagututakoan, herri euskaldun batera bizitzen joandakoan, umeak izandakoan, etab. Gainera, hizkuntza-ohiturak aldatzea ezinezkoa dela sentitzen duten euskal hiztun berrientzat posible da gaztelaniaz edo frantsesez sortutako harreman zein harreman-sareetan erdarari eustea, baina, era berean, harreman berrietan eta ohitura linguistikoak zurrundu aurretik euskararen aldeko apustua egitea.

10. Jarrera proaktiboa izanda, askoz euskara gehiago erabil daiteke. Era berean, kontzientzia hartzea oso-oso garrantzitsua izan da urratsa eman dutenentzat.

Dena dela, aitortu beharra dago euskara erabiltzeko estrategiak bilatzeak, ingurukoekin hizkuntza-ohiturak aldatzeak edota harreman berriak egiteko orduan euskara hautatzeak konpromisoa eskatzen diola euskal hiztun berriari; alegia, euskara erabiltzeko jarrera proaktiboa. Egunerokoan euskara darabilten euskal hiztun berri gehienek adierazi dute euskara erabiltzeko gako nagusia, lehenengoa, erabilera-aukera guztiak baliatzea izan dela. Beraz, jarrera proaktiboa izanda, askoz ere euskara gehiago erabil daiteke. Zerk eragin die jarrera proaktiboa euskal hiztun berri ugariri?Bada, kontzientzia hartzeak. Izan ere, euskal hiztun berri askok aipatu dute kontzientzia hartu zutenean hasi zirela euskara modu aktiboan erabiltzen. Hortaz, kontzientzia hartzea [ere] oso-oso garrantzitsua izan da urratsa eman dutenentzat. Amaitzeko, euskal hiztun berri askok baieztatu dute euskaldun sentitzen hasi zirela euskara erabiltzen hasi zirenean. Euskal hiztun berrien gaineko gure ikerketan neska gazte batek esan bezala, “euskara erabiltzen duzunean, zure hizkuntza bihurtzen da”. Erabilera da euskaldun izatera iristeko bidea.

+++ Euskaraz hitz egiten dugun guztiok gara euskaldunak, den-denok “benetako euskaldunak”.

Jone Goirigolzarri Garaizar
Deustuko Unibertsitateko irakasle eta ikerlaria da.